Voorbeeldprojecten

Hier vindt u voorbeeldprojecten op het gebied van bosgeschiedenis en het historisch erfgoed in het Nederlandse bos. Deze projecten hebben als doel om kennis te ontwikkelen en/of te verspreiden op het gebied van terreinverkenningen en –analyses, waarderingskaders, beheerstrategieën en beheermaatregelen. Als u aanvullingen of verbeteringen heeft, dan kunt u dit laten weten via mail@boshistorie.nl.

  Open alle voorbeeldprojecten       Sluit alle voorbeeldprojecten
Ketelwald; het verleden in het heden
Het Ketelwald, bestaande uit het Nederrijkswald en het Reichswald, is een bosgebied ten zuidoosten van Nijmegen. Dit bosgebeid heeft een zeer rijke historie. Het Ketelwald werd al door de Romeinen bewoond en gebruikt en kent sindsdien een bewogen geschiedenis. In het Ketelwald zijn nog tal van relicten van menselijke bewoning en menselijk gebruik te vinden, zoals Romeinse wegen, oude grenswallen of veekeringen, leemkuilen, hakhoutrestanten, bomkraters en loopgraven uit de Tweede Wereldoorlog, grensbomen, verdedigingsschansen, lanen en zelfs een Romeins waterwerk. Veel van deze historische elementen waren al bekend, maar zijn de laatste jaren in de vergetelheid geraakt. Een deel van de elementen is zelfs nog onontdekt. Dit heeft vaak tot gevolg dat in het beheer verkeerde beslissingen worden genomen en waardevolle elementen onbewust beschadigd raken. In het project ‘Ketelwald: het verleden in het heden’ worden deze elementen ik kaart gebracht en beleefbaar gemaakt. Terreinbeheerders zoals Staatsbosbeheer kunnen dan in hun beheer rekening houden met de in het bos aanwezige elementen. Zo wordt bijvoorbeeld voorkomen dat historische elementen beschadigd raken bij bijvoorbeeld houtoogstwerkzaamheden. Een deel van de elementen zal ook weer ‘zichtbaar’ worden gemaakt, zodat de omwonenden en recreanten de geschiedenis van de streek weer kunnen beleven. Wat minstens zo belangrijk is, zijn de verhalen achter de elementen.

De eerste fase van dit project richtte zich op het verzamelen van informatie over en het in kaart brengen van de historische elementen in het Ketelwald. In het project werd gebruik gemaakt van innovatieve technieken waarbij luchtfoto’s uit het zogenaamde Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) worden geanalyseerd. Hiermee worden (vaak subtiele) hoogteverschillen in het landschap in kaart gebracht. Op deze wijze kunnen elementen worden gevonden die in het veld niet of nauwelijks zichtbaar zijn. De bestudering van de AHN werd uitgevoerd door Archeologisch Adviesbureau RAAP. De resultaten van deze AHN-studie werden aangevuld met veldinventarisaties, die worden uitgevoerd door medewerkers van Probos en door Chris Rövekamp, ondermeer verbonden aan Stichting Bronnen - Centrum voor de verspreiding van inheemse houtige gewassen. Stichting Probos heeft door middel van deskstudie achtergrondinformatie verzameld over de historische boselementen in het Ketelwald. De resultaten van de AHN-studie, veldinventarisatie en deskstudie werden vervolgens door Probos geclusterd en gedigitaliseerd. Via een database werden de gegevens toegankelijk gemaakt voor beheerders.
De tweede fase van het project, die begin 2010 van start gaat, richt zich op de landgoederen Hoog Hoenderberg, De Wolfsberg en Muntberg. De delen van deze landgoederen die nog niet zijn geïnventariseerd worden in deze fase gedaan, waardoor een totaalbeeld ontstaat voor deze landgoederen. Verder worden een aantal opvallende en kenmerkende historische elementen ‘opgeknapt’, waaronder het oude wandelpark Willemspark, het grotje, de tafel in de Berceau ‘Kromme beukenlaan’ en een toegangshek van landgoed Hoog Hoenderberg. Verder wordt in het project een wandelboekje uitgegeven die de geschiedenis van de drie landgoederen zal beschrijven en een wandeling die langs de opgeknapte en andere historische elementen voert. Als laatste worden allerlei voorlichtingsactiviteiten georganiseerd, waardoor het project het karakter krijgt van een voorbeeldproject. Zo worden excursies georganiseerd voor omwonenden en geïnteresseerden en voor bosbeheerders en worden artikelen geschreven. Het project wordt gefinancierd door de Gemeente Groesbeek, de Provincie Gelderland, Staatsbosbeheer en het Prins Bernhard Cultuurfonds.

Bijeenkomsten/Excursies: verslag van de startbijeenkomst (28 juni 2007) en
verslag publieksexcursies 'Historische boselementen in het Ketelwald' (15 & 29 maart 2008)

In de pers: Gelderlander (01-03-2007) , Groesbeeks weekblad (10-07-2007) , Gelderlander (04-08-2007)
Renkums beekdal: 'In de voetsporen van Koning Willem III'
Het Renkums beekdal vervult een belangrijke ecologische corridorfunctie van de Veluwe naar de uiterwaarden van de Rijn en verder. Veel minder bekend is dat het beekdal zeer rijk is aan historisch erfgoed. Het beekdal vormt de grens tussen de hoge, droge land en het vochtige, voedselrijke land, waardoor het al zeer lang een geschikte plek is om te leven. Het is dan ook niet verwonderlijk dat we nu nog sporen vinden van beschavingen van voor de jaartelling, bijvoorbeeld grafheuvels, celtic fields en karresporen. Het oudste historisch erfgoed dat te vinden is in het gebied stamt uit de periode 3000-1500 v. Chr. Het betreft een urnenveld en grafheuvels. Het gebied staat bekend om zijn sprengen, maar er is zoveel meer te bewonderen dat het gebied zijn bijzondere karakter geeft, zoals boswallen, bezandingsgreppels, lanen, bospoelen en natuurlijk talloze sporen uit de tijd dat er in en rondom het Renkums beekdal gevochten werd tussen de Duitser en de geallieerden in WOII. Denk hierbij bijvoorbeeld aan resten van loopgraven en mitrailleursnesten. Een bijzondere tijd is zonder twijfel geweest toen koning Willem III, na lang aandringen, eindelijk in staat was het huidige landgoed Oranje Nassau’s Oord te kopen. Hij liet er een prachtig paleis bouwen, dat helaas is afgebroken vanwege oorklogsschade in WOII. Maar we vinden uit die tijd nog veel sporen terug, zoals de resten van het arboretum, de inrijpoorten en de bijzondere dubbelwandige ijskelder.

Er zijn dan ook honderden historische elementen te vinden. Helaas is een groot deel hiervan in slechte staat en als we het voor de huidige en toekomstige generaties beleefbaar willen houden, moet er hoognodig onderhoud gepleegd worden of in sommige gevallen zelfs restauratie plaatsvinden. Ook is het belangrijk om te starten rekening te houden met historische waarden bij het uitvoeren van algemene beheersingrepen (herkenning en erkenning). Er moet immers eerst worden voorkomen dat historische elementen in een staat komen die gerichte herstelingrepen noodzakelijk maken. Er moet worden voorkomen dat dergelijke historische elementen worden aangetast door reguliere beheersingrepen, zoals houtoogst, plaggen of maaien. Als er geen speciale aandacht wordt besteed aan cultuurhistorie, blijken in de praktijk de elementen langzaam maar zeker te verdwijnen. Dit is veelal geen bewuste keus van een terreinbeheerder, maar is dus het gevolg van onvoldoende herkenning en erkenning. Voor beheerders is het dus cruciaal om te weten welke historische elementen ze in hun gebied hebben die het behouden waard zijn. Beheerders weten vaak wel enkele elementen te noemen, maar door gebrek aan specifieke kennis weten ze niet alle elementen te benoemen en te vinden.

Dit project richt zich op behoud en herstel van historische elementen op de landgoederen Oranje Nassau’s Oord, Oostereng en de Keijenberg. Er zal door Probos een totaaloverzicht worden gemaakt van alle historische elementen op basis van bronnenonderzoek van bestaande literatuur, het interviewen van deskundigen/omwonenden, archiefonderzoek en een veldinventarisatie. Van deze elementen zullen zoveel mogelijk specifieke gegevens worden verzameld om de waarde van de betreffende elementen vast te kunnen stellen. Daarnaast zullen binnen dit project diverse elementen in oude luister worden hersteld. Zo zijn op Oranje Nassau’s Oord de inrijposten aan het begin van de Groote Laan gerestaureerd, is er een nieuwe laag leemzand op de bijzondere dubbelwandige ijskelder aangebracht en zijn diverse bomen van de ijskelder verwijderd, is een historisch heideterrein hersteld en is een gedeelte van een oude wildwal opnieuw opgeworpen. Ook zullen twee bruggehoofden aan de oude Bennekomseweg in oorspronkelijke stijl worden herbouwd en zal de steen met een gedicht over vriendschap van Jeronimo de Bosch, die ooit bij het Vriendschapsbos op landgoed De Keijenberg stond, worden herplaatst.

De tweede fase in dit project betreft het deel communicatie. Het is belangrijk dat beheerders zich ondersteunt weten door bestuurders, omwonenden, belangenvertegenwoordigers etc. Voor het opbouwen van draagvlak voor het beheer van historische elementen en de financiering ervan, is het verstandig om de lokale gemeenschap (lokale inwoners, politici etc.) bij het project te betrekken. Communicatie naar al deze partijen is dus ook van groot belang voor de duurzame instandhouding van historische elementen. In dit project worden daarom enkele efficiënte en effectieve communicatiemiddelen ingezet om beheerders te enthousiasmeren en vakkennis over te dragen en bestuurders en omwonenden bewust te maken van het belang van cultuurhistorie. Hiertoe worden een aantal vak- en publieksexcursies georganiseerd, artikelen en persberichten gepubliceerd en wordt er tot slot boek geschreven over het gebied. Het project wordt gefinancierd door de Gemeente Wageningen, de gemeente Renkum, de Provincie Gelderland, het Prins Bernhard Cultuurfonds, Waterschap Vallei & Eem, Zinzia Zorggroep, Rotary Club Oosterbeek-Kabeljauw en het A.C. van Deventer Fonds.

In de pers: Feestelijke onthulling van inrijposten ONO (21-10-2010) www.hoogenlaag.nl
Strubben Kniphorstbosch
De Strubben-Kniphorstbosch is het enige archeologische reservaat van Nederland. Het is een gebied met een enorme tijdsdiepte. In het gebied van 295 hectare liggen veel archeologische vindplaatsen, afkomstig uit verschillende perioden. Het gaat om hunebedden en grafheuvels, maar ook minder zichtbare elementen als karrensporen en urnenvelden. Ook liggen er talloze andere historische elementen, zoals strubben, markengrezen, bomkraters uit WOII etc. In 1996 is het gehele gebied aangewezen als één groot rijksmonument. Nooit eerder werd zo’n groot gebied beschermd als één archeologisch rijksmonument. Het gebied valt als geheel onder de Monumentenwet. Bij de aanwijzing is bepaald dat maatregelen moeten worden genomen om de zichtbaarheid van de archeologische monumenten te vergroten. Ook moet de oorspronkelijke relatie met het landschap zoveel mogelijk worden hersteld. Daarom is gewerkt aan het opstellen van een inrichtings- en beheerplan. De totstandkoming en de resultaten van dit proces zijn uitermate leerzaam, waarbij wel moet worden gerealiseerd dat het hier om een uniek gebied, gelet op de monumentenstatus.

Cultuurhistorische inventarisatie Strubben-Kniphorstbos, Jan Neefjes (Overland), januari 2007 (zie pdf)

Essay: Integratie van natuurbeheer en erfgoedzorg in De Strubben Kniphorstbosch, Hans Elerie & Theo Spek, april 2008 (zie pdf)

Strubben Kniphorstbosch; inrichtings- en beheerplan, Strootman Landschapsarchitecten & Jan Neefjes (Overland), april 2008

Landschapsgeschiedenis van DE Strubben/Kniphorstbos. Archeologische en hirstorisch-ecologische studies in een natuurgebied op de Hondsrug, Hans Elerie, Sake Jager & Hans Spek, 1993
Voorbeeldproject Dwingeloo
Drenthe staat bekend als een bosrijke provincie. Probos heeft daarom in opdracht van de Provincie Drenthe het project ‘Drentse boshistorie in beeld’ uitgevoerd, waarbij in twee verschillende gebieden in zuidwest-Drenthe de historische boselementen in kaart zijn gebracht. Het ging hierbij om de bossen van de voormalige havezate Oldengaerde in Westeinde (Dwingeloo) en het Ooster- en Westerzand ten noorden van de plaatsen Havelte en Uffelte. In deze twee voorbeeldgebieden zijn historische boselementen geïnventariseerd met behulp van GPS. Hierbij is gekeken naar sporen van de aanleg- en beheersgeschiedenis van de bossen, zoals lanen en walstructuren, maar ook naar andere cultuurhistorische relicten. Daarnaast is door middel van archiefonderzoek en interviews met lokale en regionale experts achtergrondinformatie verzameld over de historie van de gebieden en de gevonden historische boselementen. Vervolgens zijn aanbevelingen gedaan voor het beheer en herstel van enkele elementen. Door middel van twee excursies en diverse artikelen zijn de projectresultaten onder de aandacht gebracht van professionals en omwonenden.

Boosten, M. & M. van Benthem. 2009. Drentse boshistorie in beeld; een inventarisatie van historische boselementen in Westeinde en het Ooster- en Westerzand. Wageningen, Stichting Probos.

Boosten, M. & M. van Benthem. 2009. Cultuurhistorie in het bosbeheer; Historische boselementen in Drenthe. In: Vakblad Natuur Bos Landschap, november 2009.

Boosten, M. & M. van Benthem. 2009. Drentse boshistorie in beeld, verslag van een inventarisatie van historische boselementen in het Ooster- en Westerzand. In: Onsen Spiker, nummer 3 2009.